Tilburg Virtueel

...in cultuurbreedste zin

'Niet ambtenaren zijn onze vijand, het is die Participatiewet'

Toine Heijmans in Tilburg
Controle is goed, vertrouwen is beter.

Door: Toine Heijmans, 22 september 2015

In Tilburg willen ze bijstandstrekkers hun vrijheid teruggeven: geen verplichte sollicitaties meer, geen strafkortingen, geen tegenprestaties

Gratis geld, dát is een lekkere term. Die maakt meteen een hoop instantwoede wakker. Wie krijgt hier gratis geld, en waarom krijg ik het niet? Voor je het weet maakt iedereen zich weer druk , terwijl het in werkelijkheid ergens anders over gaat. Dat is de makke van elke leus: zodra je hem goed bekijkt vallen de letters omgekeerd op de grond.
In Tilburg hebben ze een 'vertrouwensexperiment' bedacht, geen lekkere term, maar het dekt wel de lading. Ze willen bijstandstrekkers hun vrijheid teruggeven: geen verplichte sollicitaties meer, geen strafkortingen, geen tegenprestaties (straten vegen, dozen vouwen, want gratis geld bestaat niet). Tilburg formuleert het voorzichtig: het is een 'experiment', ze gaan er 'op expeditie', kortom, ze gaan 'iets anders proberen'. Met honderd (van de zesduizend) bijstandstrekkers, en onder toezicht van wetenschappelijk onderzoek.
  Maar stiekem is het ook een middelvinger naar het ingekookte wantrouwen van dit kabinet, en van de Participatiewet. Die legt sinds dit jaar mensen met een uitkering aan de ketting, en gemeenteambtenaren evengoed.
In de stadstuin van Tilburg tref ik twee bijstandstrekkers: Roland en Paula. Ze hebben allebei meegedacht over het experiment. Roland Samuels rookt Texas-shag. Hij is er zoeen die zestig uur per week werkt als vrijwilliger aan de onzichtbare onderkant van het land: vlagvoerder van stichtingen als Social Energy en het Repair Café, en ook van deze Stadstuinderij Piushaven, een collectieve subsidieloze moestuin voor mensen die het leven soms niet helemaal trekken.

Roland is elektrotechnicus met een oogprobleem, gleed vorig jaar van de ww de bijstand in - en ho, stop, dat is lastig, vrijwilligerswerk en bijstand. Dat kan leiden tot strafkorting. Wat bent u aan het doen, meneer Samuels? Twaalf gesprekken met ambtenaren waren nodig om dat recht te breien.

Toen Roland een afspraak bij Werk en Inkomen miste omdat een brief niet was bezorgd werd zijn uitkering drie weken opgeschort
De twintig 'realistische' sollicitaties die hij de eerste maand van de bijstand moest schrijven, dat ging, maar toen hij een afspraak bij Werk en Inkomen miste omdat een brief niet was bezorgd werd zijn uitkering drie weken opgeschort. Dag voor Pasen, niemand bereikbaar. 'Standaardprocedures, brieven automatisch gegenereerd - een vinkje verkeerd en het systeem blokkeert.'
Hij vertelt hoe een vrijwilliger met bijstand geen groente mee naar huis mocht nemen uit de stadstuin, want dat is loon in natura, 'systeem op tilt.' Gratis groente, dat kent de computer niet.
Waarom, zeggen Paula en Roland, laat je bijstandstrekkers niet zelf regelen hoe ze uit de bijstand komen. Wedden dat ze sneller een baan hebben, dan in dit controleklimaat?
Paula Anguita is ondernemer, en in de bijstand sinds november: haar webdesignbedrijfje failliet. Ze rookt Look Out-shag. Ze heeft een nieuwssite, Tilburgers.nl, en beschreef er in een serie hoe de gemeente haar reïntegratie op de arbeidsmarkt ter hand nam. 'Na drie afleveringen belde de woordvoerder van de wethouder: waar ben jij mee bezig? Ze waren helemaal over de rooie, omdat ik opschreef dat medewerkers van de gemeente in een rookhok stonden te niksen. Later zei die woordvoerder: het is heel confronterend om te lezen hoe het beleid werkt in de praktijk.'

Paula: 'Als je oude boeken op Marktplaats te koop zet, hebben ze dat in de smiezen: strafkorting.'
Roland: 'Ik moet elke maand uitgebreid rapporteren hoeveel ik bijverdien. Kennelijk ben ik belangrijker dan Unilever, die moeten dat elk kwartaal.' Te laat? Strafkorting. 'Het is een boete op actief zijn.'
Dan zegt Paula iets interessants. Het zijn twee kampen geworden, zegt ze, de sociale dienst en zij. 'De sociale dienst wantrouwt ons, en wij wantrouwen de sociale dienst. Maar die ambtenaren kunnen er ook niets aan doen.'
Roland: 'Er zijn heel wat ambtenaren bij de sociale dienst die zich schamen.' Paula: 'Die op verjaardagsfeestjes niet meer zeggen wat voor werk ze doen.' Roland: 'En zodra een wethouder dreigt iets te gaan doen wat niet in lijn is met de Participatiewet, hangt de staatssecretaris aan de lijn.' Paula: 'Daar hebben de gemeenten last van. Niet ambtenaren zijn onze vijand, het is die Participatiewet.'

Geen gratis geld, dat is de leus. Fraude moet bestraft. Zolang dat de sfeer is, blijft het controlevinkjes zetten in een computersysteem - de vergelijking met het drama rond de Persoonsgebonden Budgetten dringt zich op. Dat systeem was ook bedoeld om fraude te bestrijden. En het bijt zich in de staart.
47 gemeenten denken nu na over het basisinkomen. Nijmegen, Groningen, Wageningen en Tilburg voorop. Maar als je goed kijkt, gaat het niet om gratis geld. Het gaat om bureaucratisch wantrouwen, en hoe moeilijk dat is los te laten.